CIPE ከShega እና Swaye Ventures ጋር በመተባበር በዲጂታል ቻናሎች በኢትዮጵያ ለአነስተኛ እና መካከለኛ ኢንተርፕራይዞች የፋይናንስ ተደራሽነትን እንዴት መክፈት እንደሚቻል ላይ የምርምር ጥናትና የፖሊሲ ማጠቃለያ ጀመሩ።

የኢትዮጵያ ኢኮኖሚ ፈጣንና ቀጣይነት ያለው እድገት አስመዝግቧል - ባለፉት አስርት ዓመታት ከፍተኛ በሆነ ፍጥነት፣ በቅርብ ጊዜ የተከሰቱ ድንጋጤዎችን ሳይጨምር። ነገር ግን፣ የመንግስት ባለቤትነት ያላቸው ወይም ተባባሪ ድርጅቶች የግል ሴክተር ፋይናንስን በሚጨናነቁበት ሥር የሰደደ የካፒታል እጥረት ይገጥመዋል።

ማይክሮ፣ አነስተኛና መካከለኛ ኢንተርፕራይዞች (MSMEs) በዚህ የኢኮኖሚ ልማት ውስጥ ወሳኝ ሚና ሊጫወቱ ይችላሉ፣ ነገር ግን ብዙውን ጊዜ ችላ ይባላሉ፣ እናም ፍላጎታቸው፣ በተለይም ፋይናንስ ይጎድላቸዋል።

ዲጂታላይዜሽን፣ በድንበር ገበያዎች ውስጥ ለሚገኘው የፋይናንስ ኢንዱስትሪ በአንፃራዊነት አዲስ እድገት፣ ይህንን ችግር ለመፍታት ቁልፍ አንቀሳቃሽ ሊሆን ይችላል።

ለዚህም ነው የዓለም አቀፍ የግል ኢንተርፕራይዝ ማዕከል ከShega Media and Technology PLC እና Swaye Ventures ጋር በመተባበር የዲጂታል ፋይናንስ አገልግሎቶች (DFS) በኢትዮጵያ MSMEs የሚያጋጥማቸውን የፋይናንስ ክፍተት እንዴት ሊያስተካክሉ እንደሚችሉ እና ለዚህም ተስማሚ የሆኑ ፖሊሲዎችን ለማጥናት የተጀመረው።

ይህ ጥናትና ተከታይ ውጤቶች ማይክሮ፣ አነስተኛ እና መካከለኛ የንግድ ሥራዎችን በዲጂታል ኢኮኖሚ ዙሪያ ባሉ ብሔራዊ የፖሊሲ ውይይቶች ውስጥ እንዲካተቱ እና የመንግስት፣ የግል እና የሲቪክ መሪዎች የኢኮኖሚ ሽግግርን ዙሪያ ፖሊሲ ልማት ውስጥ የግል ዘርፍ ተሳትፎን እንዲደግፉ አቅም ለመገንባት ያለመ CIPE እየተገበረው ያለው ፕሮጀክት አካል ነው።

ከአንድ ዓመት በላይ የፈጀ የምርምር ጥናት፣ የፖሊሲ ማጠቃለያና ተከታይ MSME መሣሪያዎችን ማዘጋጀት በአምስት ዋና ዋና ከተሞች ከ1200 በላይ MSMEs ያካተተ ሲሆን ከ40 በላይ ባለድርሻ አካላት ተሳትፈው መስከረም 1 ቀን 2022 በስካይ ላይት ሆቴል በክብር ሚኒስትር ሁሪያ አሊን ጨምሮ ከፍተኛ የመንግስት ባለስልጣናት፣ ፖሊሲ አውጪዎች፣ ሥራ ፈጣሪዎች፣ ፋይናንሰሮችና የስርዓተ-ምህዳር ተጫዋቾች በተገኙበት በይፋ ተመርቋል።

MSMEs በዲጂታል ኢኮኖሚ ውስጥ እንዲካተቱ በሚል መሪ ቃል የተካሄደው የምረቃ ዝግጅት፡ በዲጂታል ቻናሎች ካፒታልን ማግኘት የምርምር ጥናትና የተወሰደውን ሂደት አጠቃላይ እይታ የሰጠ ሲሆን በብሔራዊ ባንክ፣ በሚኒስትር መስሪያ ቤቶች እና በሼጋ እና ስዋዬ ቬንቸርስ ተወካዮች መካከል ውይይት አመቻችቷል።

የምርምሩ ዓላማ

ጥናቱ የዕዳ ፋይናንስ ሥርዓተ-ምህዳሩን መገንዘብ እና ዲጂታል ፋይናንስ ተሽከርካሪዎች የኢትዮጵያን MSMEs ካፒታል ለመክፈት የሚያስችሉ ዕድሎችን በሁለቱም መዋቅራዊና ፖሊሲ ተነሳሽነቶች መለየትን ዓላማ አድርጓል። በተለይም:

በኢትዮጵያ ያሉትን ወቅታዊ የፋይናንስ አማራጮችና ወቅታዊ የዲጂታል ፋይናንስ ሁኔታን በመገምገም ዲጂታላይዜሽን ለኢትዮጵያ MSMEs ካፒታል ማግኘትን እንዴት እንደሚያሻሽል መመርመር፤
MSMEs በዲጂታል ኢኮኖሚ ውስጥ እንዳይካተቱ የሚያደርጉ ቁልፍ እንቅፋቶችን መለየትና ሊኖሩ የሚችሉ መፍትሄዎችን ማሳደግ።
በኢትዮጵያ ውስጥ ያሉ MSMEs በአሁኑ ጊዜ ፋይናንስን በማግኘት ረገድ የሚያጋጥሟቸውን ተግዳሮቶችና በኢትዮጵያ ውስጥ MSME ፋይናንስን በተመለከተ የዲጂታል ዕድገቶች እድሎችና ተግዳሮቶች በአምስት ዋና ዋና የኢትዮጵያ ከተሞች ውስጥ MSMEsን በመመርመር መወያየት፤
MSMEs በዲጂታል መንገድ የፋይናንስ ተደራሽነትን ለማሳደግ በኢትዮጵያ የሚፈለጉትን የዕቅድ ማዕቀፎች፣ ፖሊሲዎችና ሥርዓተ-ምህዳር ድጋፎች መረዳትና መምከር።

አቀራረብ

ምርምሩ የዳሰሳ ጥናት፣ የዴስክ ጥናትና ቁልፍ ባለድርሻ አካላት ግብዓቶችን በመጠቀም በኢትዮጵያ ውስጥ ዲጂታል ፋይናንስን በተመለከተ ወሳኝ የሆኑ እንቅፋቶችንና ሊኖሩ የሚችሉ ዕድሎችን ለይቷል። ምርምሩ ለዳሰሳ ጥናቱ 5 ከተሞችን ያካተተ የተሰባጠረ የዘፈቀደ ናሙና ስልት የተጠቀመ ሲሆን ለቃለ-መጠይቅ ያደረግናቸው ቁልፍ ባለድርሻ አካላት ደግሞ ሆን ተብሎ የተደረገ ናሙናን ተጠቅሟል። ወሳኝ የሆኑ ተግዳሮቶችን ለመለየትና ምክሮችን ለመስጠት ከአንደኛ ምንጮች፣ ከዴስክ ጥናትና ከሌሎች አገሮች ተሞክሮ የተገኙ መረጃዎችን አመንጭተናል።

ግኝቶች

1. MSMEs መደበኛ የፋይናንስ ተቋማት በበቂ ሁኔታ አገልግሎት የማይሰጧቸው ከመሆናቸው የተነሳ አንዳንዶቹ ውድቅ እንዳይሆኑ በመስጋት ለፋይናንስ ለማመልከት እንኳን አይጨነቁም።

ከተጠያቂዎቹ ውስጥ 36% ብቻ ብድር ማግኘት የቻሉ ሲሆን ቀሪዎቹ ወይ አላመለከቱም ወይም በዋናነት በቂ ዋስትና ማቅረብ ስላልቻሉ ውድቅ ሆነዋል። የተጠየቁት አብዛኞቹ ቢዝነሶች ንግድ ሥራቸውን የጀመሩት በግል ቁጠባቸውና ከቤተሰብና ጓደኞቻቸው በሚያገኙት ድጋፍ/ብድር ሲሆን 14% ብቻ ከመደበኛ የፋይናንስ ተቋማት ገንዘብ ያገኙ ሲሆን ቀሪዎቹ ደግሞ ከቀድሞ ንግድ ሥራቸው በተገኘ ትርፍ ጀምረዋል። ባንኮች ለአብዛኞቹ MSMEs ተደራሽ አይደሉም፣ 69% MSMEs ብድር ለማግኘት ወደ አነስተኛ የፋይናንስ ተቋማት ሲሄዱ 15ቱ ደግሞ ወደ ባንክ ይሄዳሉ።

2. MSMEs የዲጂታል ፋይናንስን በመጠቀም ሊፈቱ በሚችሉ ተግዳሮቶች ምክንያት ፋይናንስ ይከለከላሉ ለምሳሌ ዋስትና

የዋስትና መስፈርቶች፣ ከፍተኛ የወለድ ምጣኔና የረጅም ጊዜ ማረጋገጫ ሂደቶች MSMEs ፋይናንስ እንዳያገኙ እያገዷቸው ነው። ከመጠን በላይ የሚሆኑት (75%) ውድቅ የተደረገባቸው MSMEs ብድር የተከለከሉት ዋስትና ስላልነበራቸው እንደሆነ አመልክተዋል። ከፍተኛ የወለድ ምጣኔ ከአንድ አራተኛው የዳሰሳ ጥናት ለተደረገባቸው MSMEs ብድር ማግኘትን የሚነካ ወሳኝ ተግዳሮት እንደሆነ ተለይቷል። በተጨማሪም አንዳንድ የንግድ ባንኮች ለአንድ MSME ብድር ለማረጋገጥ እስከ አንድ ዓመት ሊወስድባቸው ስለሚችል 23% የሚሆኑት ምላሽ ሰጪዎቻችን የንግድ ብድሮችን እንዳይፈልጉ አድርጓቸዋል።

3. MSMEs በዲጂታል ቻናሎች ፋይናንስ ማግኘት እንደሚቻል እንኳን አያውቁም

ምርምሩ እንደሚያመለክተው ዲጂታል የክህሎት ስብስብ፣ ግንዛቤና ዲጂታል መሠረተ ልማት መፍትሔ ሊሰጣቸው የሚገቡ ቁልፍ ጉዳዮች ናቸው። አብዛኛዎቹ MSMEs ኢሜይል እንደማይጠቀሙ (96%) ወይም ድረ ገጽ እንደሌላቸው (99%) ጠቁመዋል፣ ይህም የዲጂታል እውቀት ደረጃቸውን ያመለክታል። ይሁን እንጂ ይህ ሙሉውን ምስል በሙሉ አያሳይም ምክንያቱም የሞባይል ቁጥሮች እንደ ኢትዮጵያ ባሉ ታዳጊ ገበያዎች ለዲጂታል መፍትሔዎች መዳረሻ ሆነው ለመፈጠር በቅተዋል። 66% የሚሆኑት ዳሰሳ የተደረገላቸው MSMEs ለመጠቀም ቀላል ቢሆን ኖሮ በብዛት እንደሚጠቀሙበት እንደገለጹት የዲጂታል መድረኮች በMSMEs በቀላሉ የሚተዳደሩና የሚረዱ መሆን አለባቸው። ከ41% የሚሆኑት ንግዶች የመጡት ተኳሃኝ አለመሆን ሲሆን ቀጥሎም በደህንነቱ ላይ እምነት ማጣት MSMEs የዲጂታል ፋይናንስ መሣሪያዎችን የማይጠቀሙበት ምክንያት ተደርጎ ጎልቶ ተነስቷል።

አብዛኞቹ MSMEs ክፍያ መቀበል፣ ደመወዝ መክፈልና መቆጠብ የዲጂታል መድረኮች ዋና ዋና አጠቃቀሞች ተደርገው በሚወሰዱበት ሁኔታ ዲጂታል መድረክን በመጠቀም ፋይናንስ ማግኘትን እንደ አማራጭ አይመለከቱም።

ምክሮች

ዲጂታላይዜሽን በተለይ MSMEs እንዲሁም ቤተሰቦችን ጨምሮ ለአገልግሎት ላልተዳረጉ ድርጅቶች የፋይናንስ ተደራሽነትን በተመለከተ ትልቅ ግስጋሴን እንደሚሰጥ ተስፋ ይሰጣል። ትናንሽ ቢዝነሶች ቴክኖሎጂን ለመቀበልና (ተጨማሪ) ዲጂታላይዜሽንን ለመከተል የበለጠ ክፍት መሆን አለባቸው። ኮቪድ-19 የደንበኞች ባህሪና ምርጫዎች ላይ ከፍተኛ ለውጥ እንዲመጣ ምክንያት ሆኗል። ቴክኖሎጂን በሁሉም ወሳኝ የንግድ ተግባራት ውስጥ ማስገባትና ፈጠራን ማምጣት አሁን ወሳኝ ፍላጎት ነው።

ስለዚህ መንግስት ግልጽ ፖሊሲዎችን ማውጣትና በእንደዚህ ዓይነት አቅሞች ላይ ኢንቬስት ማድረግ አለበት። እንዲህ ዓይነቱን እርምጃ ለማበረታታት ባለድርሻ አካላት በፖሊሲ ጥብቅናና በቀጥታ የፕሮግራም ተግባራት ጣልቃ በመግባት ዘርፉን መደገፍ አለባቸው። ምርምሩና ተከታዩ የፖሊሲ ማጠቃለያ ያተኮሩባቸው ዋና ዋና የፖሊሲ ምክሮች የሚከተሉት ናቸው፡-

1. ባንኮች፣ MFIs እና በአቅም ያልተገደቡ የፋይናንስ ተቋማት ለMSMEs የዲጂታል ፋይናንስ አገልግሎቶችን እንዲያቀርቡ ለማበረታታት የዲጂታል ብድር ስትራቴጂና ዕቅድ ማውጣት

በፖሊሲ ማዕቀፎች ውስጥ በአሁኑ ጊዜ የዲጂታል ብድር ፖሊሲንና የፋይናንስና ለፋይናንስ ያልሆኑ ተቋማት ለMSMEs ዲጂታል ብድር እንዴት መስጠት እንደሚችሉ በተመለከተ ግልጽነት የለም። በተጨማሪም ወደፊት የፋይናንስ ዘርፍ ተጫዋቾች ዲጂታላይዜሽንን በባህላዊ የባንክ ቢዝነስ ሞዴላቸው ውስጥ እንዴት ማስገባት እንደሚችሉ ለማሳወቅ የሚያስችል የጊዜ ሰሌዳ ያስፈልጋል። ስለዚህ የኢትዮጵያ ብሔራዊ ባንክ ያወጣው የዲጂታል ብድር ዕቅድ ወደ ደንብ ከተቀየረ የMSME ትኩረት ያደረጉ የዲጂታል ብድር አገልግሎቶች እንዲፈጠሩና እንዲሰፉ ማበረታታትና ማሳደግ ይችላል። የደንበኞችን እምነትም ያሳድጋል።

2. የዲጂታል መታወቂያ ተነሳሽነትን ከብድር-ማመሳከሪያ ቢሮ (CRB) ጋር በማስተሳሰርና የተወሰኑ የውሂብ ውህደት ፖሊሲ እርምጃዎችን በመውሰድ የብድር ደረጃ መስጠትን ማስፋት

ምርምሩ የተለያዩ ለፋይናንስ ያልሆኑ የውሂብ ነጥቦችን በአጠቃላይ የውሂብ አስተዳደር ሥርዓት ውስጥ ማካተትንና ብሔራዊ መታወቂያን (የብሔራዊ መታወቂያ ሥርዓት የውሂብ ነጥቦችን) ወደ CRB የውሂብ ጎታና በኢትዮጵያ ውስጥ የግል የብድር ማመሳከሪያ ቢሮዎች (CRBs) መፍጠርና ሥራ ላይ ማዋልን ይመክራል። ይህንን ማድረግ የብድር መረጃን ሚዛናዊነት በማረጋገጥ የMSMEs የብድር ብቁነትን ይጨምራል፣ በዚህም ምክንያት የዋስትና መስፈርቶች አነስተኛ የሚሆኑበትና የምርመራው ጊዜ የሚቀንስበት ብድር ለማግኘት ያስችላቸዋል።

Shega Analysis